Jakie mamy rodzaje osobowości w naukach psychologicznych?

Osobowość narcystyczna

To ja, Narcyz się nazywam, przepraszam i dziękuję ja tych słów nie używam, jestem przecież najpiękniejszy a na pewno najskromniejszy. Dokładnie tak zaczyna się popularny utwór grupy Łzy z Anią Wyszkoni w roli głównej – Narcyz. Można powiedzieć, że ten krótki urywek piosenki uderza w sedno sprawy osobowości narcystycznej. Osobowość narcystyczna lub narcystyczne zaburzenie osobowości to jedno z tych zaburzeń, które według kategorii DSM-IV należy do grupy tzw. zaburzeń dramatyczno-niekonsekwentnych. Osoby dotknięte takimi zaburzeniami nie są w stanie podporządkować się panującym w świecie normom społecznym oraz koncentrują się na przeżywaniu własnych spraw bez względu na otoczenie.

Osobowość narcystyczna – charakterystyka

Narcyz według mitologii greckiej był pięknym synem boga rzeki Kefisosa. Z powodu nieodwzajemnionej miłości do nimfy Echo został ukarany przez boginię przeznaczenia, Nemezis niemożliwym uczuciem do samego siebie. Niespełniony, rozczarowany swoją niedoskonałością i niemożliwością sprostania uczuciu do samego siebie odebrał sobie życie prawdopodobnie tonąc w wodnej toni. Szczęśliwie osoby cierpiące na narcystyczne zaburzenie osobowości nie odbierają sobie życia. Najczęściej osoby takie mają wygórowane poczucie własnego „ja”, a także brak empatii i są skoncentrowane wyłącznie na sobie. O osobowości narcystycznej mówimy wtedy, gdy w zachowaniu danej osoby utrzymuje się pewien wzorzec pretensjonalności przy jednoczesnej potrzebie bycia podziwianym, ujawniający się po raz pierwszy w okresie wczesnej dorosłości i utrzymujący się w wielu sferach życia. Osoby takie wielokrotnie są zaabsorbowane swoimi nieograniczonymi możliwościami, mają poczucie, że są idealne i w każdym działaniu jakiego się podejmują osiągają sukces.

Osobowość narcystyczna – diagnostyka

W celu zdiagnozowania osobowości narcystycznej muszą zostać stwierdzone pięć z opisanych w DSM-IV kryteriów:

• przesadne poczucie doniosłości własnej osoby
• oddawanie się fantazjom na temat nieograniczonych zdolności, doskonałości, powodzenia, itp.
• przekonanie o własnej wyższości
• domaganie się skrajnego podziwu
• poczucie posiadania specjalnych praw
• manipulowanie innymi w celu odniesienia własnych korzyści
• brak empatii
• zazdrość innym lub poczucie, że to inni zazdroszczą
• aroganckie zachowania

Osobowość narcystyczna – geneza

Zdaniem naukowców, Allnuta i Linksa blisko 0,5 procent ludności cierpi na narcystyczne zaburzenie osobowości. Przypuszczalnie powody, dla których dochodzi do rozwinięcia się u danej jednostki takiego zaburzenia osobowości wynikają z braku empatycznej relacji z opiekunem w okresie wczesno dziecięcym. Jak pisze Kohut taka sytuacja powoduje, że traktujemy siebie jako fragmentaryczne „ja”, bardzo podatne na ocenę innych, a co za tym idzie, osoby narcystyczne przejawiają niską samoocenę. Benjamin uważa, że takie osoby oczekują zbyt wiele od innych, same nie dając nic w zamian.

Osobowość narcystyczna – wg ICD-10

Należy do kategorii – Inne określone zaburzenia osobowości – F.60.8, gdzie znajdują się również:

• osobowość ekscentryczna
• typu „haltlose”
• osobowość niedojrzała
• osobowość narcystyczna
• osobowość bierno-agresywna
• osobowość psychoneurotyczna

Osobowość zależna

Prawdopodobnie zaburzenie osobowości zależnej dotyka blisko 7 procent ludności i jest najczęściej spotykanym zaburzeniem osobowości. Statystycznie zaburzenie osobowości występuje rzadziej u mężczyzn niż u kobiet.

Osobowość zależna – charakterystyka

O osobowości zależnej mówimy wtedy, gdy dane osoby pozwalają innym brać odpowiedzialność za swoje życie, dają przyzwolenie na podejmowanie decyzji w istotnych sprawach życiowych. Często spełniają życzenia swojego męża, żony, partnera, partnerki, rodziców, przyjaciół czy opiekunów w kwestiach takich jak praca, miejsce do mieszkania a nawet kontakty międzyludzkie. Ta nadmierna potrzeba czyjejś opieki doprowadza taką osobę do uległości i bezradności. Niekiedy osoby cierpiące na zaburzenie osobowości zależnej tolerują agresywne zachowania skierowane wobec nich zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Bardzo często takie osoby występują w roli ofiary. Nie są w stanie także wyrazić sprzeciwu z uwagi na lęk przed odrzuceniem. Często nie podejmują żadnych wyzwań ani przedsięwzięć, jeśli mają to robić samodzielnie. Mają zaniżone poczucie własnej wartości i niską samoocenę. Samotność jest dla nich dyskomfortem , a do tego pojawia się przekonanie, że jeśli zostaną same nie będą umiały się o siebie zatroszczyć. Osoby o osobowości zależnej postrzegają siebie jako bezradne, niekompetentne i bezsilne.

Osobowość zależna – geneza

Prawdopodobnie korzenie osobowości zależnej sięgają zarówno nadopiekuńczych, jak i autorytarnych zachowań rodzicielskich. Z jednej strony lęk przed odrzuceniem, z drugiej uzależnienie od nadopiekuńczych rodziców, przez co dziecko wpada w pułapkę wzajemnych zależności i nie jest w stanie odseparować się od najbliższego otoczenia.

Osobowość zależna – wg ICD-10 – F60.7

• zachęcanie innych do przyjęcia odpowiedzialności za swoje ważne decyzje życiowe
• podporządkowanie własnych potrzeb potrzebom innym oraz nadmierne uleganie ich życzeniom
• niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym
• poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia z obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie
• nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostającą w bliskim związku i osamotnieniem
• ograniczona zdolność podejmowania codziennych decyzji bez zbędnego radzenia się innych osób i upewniania przez nie

Osobowość borderline

W kartotece Susanny Kaysen w uzasadnieniu skierowania na leczenie ambulatoryjne lekarz psychiatra napisał: Trzyletni pobyt w McLean, głęboka depresja, skłonności samobójcze, nasilający się brak wzorca życia, pacentka grozi, że się zabije lub zajdzie w ciążę, przed czterema miesiącami ucieczka z domu, pacjentka mieszkała w pensjonace w Cambridge, wróciła. Tak wyglądało rozpoznanie zaburzenia osobowości borderline, inaczej osobowości z pogranicza, osobowości z pogranicza psychozy i nerwicy, które stwierdzono u autorki Przerwanej lekcji muzyki Susanny Kaysen.

Osobowość borderline – charakterystyka

Zaburzenie osobowości borderline jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń osobowości. Statystyka ta obejmuje zarówno pacjentów szpitalnych, jak również takich, którzy nie wymagają hospitalizacji. Martin Seligman dostrzega zjawisko, w którym z uwagi na zbyt częste stawianie przez psychiatrów takiej diagnozy doprowadzi do sytuacji, w której będziemy wrzucać wszystko do jednej kategorii i nazywać ją – borderline. Pomimo jednak tak zarysowanego problemu, zaburzenie osobowości borderline zgodnie z wymaganiami DSM- IV rozpoznaje się wówczas, gdy zostanie stwierdzone pięć z dziewięciu niżej wymienionych sytuacji.

Osobowość borderline – wg DSM – IV

• Szaleńcze wysiłki w celu uniknięcia rzeczywistego lub wyobrażonego porzucenia
• Wzorzec niestabilnych i intensywnych relacji interpersonalnych, gdzie dochodzi do zjawisk idealizacji lub dewaluacji
• Trwałe i znacząco niestabilne wyobrażenie na swój temat
• Impulsywność w co najmniej dwóch obszarach życia np. (aktywność seksualna, nieostrożna jazda samochodem, zażywanie substancji psychoaktywnych, niekontrolowane wydatki, itp.)
• Powtarzające się próby samobójcze, samookaleczenia
• Zmienność nastroju
• Chroniczne uczucie pustki
• Nieadekwatny gniew lub trudność z opanowaniem złości
• Związane ze stresem myśli paranoidalne, a niekiedy symptomy o charakterze dysocjacyjnym

Osobowość borderline (z pogranicza) – wg ICD -10

W kategoriach ICD-10 osobowość borderline F60.31 należy do grupy zaburzeń objętych wspólną nazwą – osobowość chwiejna emocjonalnie F60.3
Kryteria:

a/ niestabilność emocjonalna
b/ niejasny lub zaburzony obraz samego siebie obejmujący własne cele, wewnętrzne preferencje (seksualne również)
c/ stałe uczucie wewnętrznej pustki
d/ skłonność do wchodzenia w niestabilne i intensywne związki
e/ usilne próby uniknięcia porzucenia
f/ grożenie samobójstwem lub samouszkodzeniem

Osobowość antyspołeczna

Inaczej osobowość dyssocjalna, osobowość amoralna, asocjalna, antysocjalna, socjopatyczna, rzadko osobowość psychopatyczna, antyspołeczne zaburzenie osobowości. Jedno z najbardziej tajemniczych zaburzeń osobowości.Granica między psychopatią a antyspołecznym zaburzeniem osobowości jest płynna, ale osoba o antyspołecznej osobowości nie musi być psychopatą, podczas gdy psychopata zazwyczaj ma także osobowość antyspołeczną.

Osobowość antyspołeczna – charakterystyka

Osoba taka ma za nic czyjąś własność. Nie potrafi podporządkować się obowiązującym zasadom oraz normom społecznym. Wielokrotnie łamie prawo, co w konsekwencji powoduje, że przebywa w więzieniach lub innych zakładach penitencjarnych. Co istotne tego typu zachowania pojawiają się po 15 roku życia. Dodatkowo osoby o osobowości antyspołecznej z łatwością okłamują innych, a także oszukują i manipulują w celach osiągnięcia przyjemności lub zysku. Do repertuaru przejawiających się cech osobowości antyspołecznej należą impulsywność oraz nieprzewidywalność, wzmożone uczucie rozdrażnienia, agresja. W miejscach pracy osoby takie są zazwyczaj nieodpowiedzialne i nie dotrzymują zobowiązań finansowych. Ostatnim elementem składającym się na zaburzenie osobowości antyspołecznej jest brak poczucia winy wobec zadanym innym krzywdom.

Osobowość antyspołeczna – wg ICD-10 osobowość dyssocjalna – F60.2

Kryteria:

a/ bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych
b/ silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm społecznych
c/ niemożność utrzymania trwałych związków z innymi, choć nie ma trudności w ich nawiązaniu
d/ bardzo niska tolerancja frustracji, zachowania agresywne
e/ niezdolność przeżywania poczucia winy
f/ wyraźne obwinianie innych

Wpis powstał przy współpracy z poradnią Matiam: http://www.matiam.pl.